Ο εικαστικός Αντρέα Μπονατσέτο μιλάει για την πρώτη καλλιτεχνική συνεργασία μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και ανθρώπου
Μπορεί ένα ον που δεν πεθαίνει κάθε μέρα κι από λίγο να δημιουργήσει ένα αθάνατο έργο τέχνης, τη στιγμή μάλιστα που μέσα του δεν προϋπάρχει η εμπειρία της χαράς της ζωής, της αγωνίας του τέλους; Ποιος είναι ο σκοπός της τέχνης και ποιος μπορεί να θεωρείται καλλιτέχνης; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που γεννώνται μετά την πρώτη καλλιτεχνική συνεργασία μεταξύ ενός ανθρώπου καλλιτέχνη και ενός ρομπότ, ο πρώτος καρπός της οποίας πωλήθηκε για 688.888 δολάρια σε διαδικτυακή δημοπρασία την προηγούμενη εβδομάδα.
Ο 33χρονος Αντρέα Μπονατσέτο «τρέχει» ένα blockchain fund στο Λονδίνο – το blockchain είναι ένα αποκεντρωμένο δίκτυο συναλλαγών σε ένα δημόσιο κατάστιχο. Οι συναλλαγές αυτές δεν προαπαιτούν κάποιο μεσολαβητή, π.χ. μια τράπεζα, ενώ η εφαρμογή αυτής της τεχνολογίας μπορεί να αφορά από ψηφιακά νομίσματα, όπως το bitcoin, μέχρι έργα τέχνης, και η εμπιστοσύνη των συναλλασσόμενων μερών βασίζεται σε αλγοριθμική επιβεβαίωση.
Η επαγγελματική του ενασχόληση με το blockchain, το οποίο θεωρείται το μέλλον των συναλλαγών, είναι απόλυτα συμβατή για έναν άνθρωπο όπως ο κ. Μπονατσέτο, τον οποίο απασχολούν και ενδιαφέρουν οι νέες τεχνολογίες και οι καινοτόμοι πρωτοβουλίες. Παράλληλα όμως, ασχολείται εδώ και χρόνια με την καλλιτεχνική έκφραση – γράφει, στο Λονδίνο παίζει μουσική σε παμπ και, κυρίως, ζωγραφίζει.
Ξεκίνησε συμβατικά, ζωγραφίζοντας με ακρυλικά σε καμβάδες. Σύντομα όμως ανακάλυψε την ψηφιακή τέχνη και άρχισε να ζωγραφίζει στο iPad. «Στην αρχή προτιμούσα να μην το κάνω ψηφιακά, αλλά όταν άρχισα να χρησιμοποιώ το iPad, κατάλαβα τις δυνατότητες της ψηφιακής τέχνης· μπορείς να κάνεις πολύ περισσότερα πράγματα από ό,τι στον καμβά», λέει στην «Κ» ο κ. Μπονατσέτο.
Ο ίδιος τονίζει πως και οι δύο πολύ διαφορετικοί τρόποι έχουν θετικά και αρνητικά – «η διαδικασία του καμβά είναι πιο φυσική, οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με αυτούς τους πίνακες και μπορούμε να εκφράσουμε καλύτερα τους εαυτούς μας έτσι», υπογραμμίζει.
Οταν ξεκίνησε να ζωγραφίζει ψηφιακά, στην αρχή ένιωθε περίεργα. Επρεπε να μάθει πώς να το κάνει σωστά, να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρει – το ότι μπορούσε να προσθέσει όποιο εφέ ήθελε, να κάνει zoom in, zoom out ούτως ώστε να αλλάξει κάποια λεπτομέρεια, ότι μπορεί να δημιουργήσει τεράστιους πίνακες, τόσο μεγάλους όσο η εκάστοτε οθόνη.
Σύντομα, άρχισε να δημοσιεύει τους ψηφιακούς του πίνακες, κατά βάση πορτρέτα φίλων και συγγενών του, αλλά και διεθνών προσωπικοτήτων που θαυμάζει, όπως ο Λέοναρντ Κοέν και ο Ελον Μασκ, στο Instagram. Μέχρι που ένας φίλος του ζήτησε να κάνει και το δικό του πορτρέτο.
Ο συγκεκριμένος φίλος είναι υπεύθυνος επικοινωνίας στη SingularityNET, εταιρεία που επικεντρώνεται στην τεχνητή νοημοσύνη και που έχει συνεργαστεί με το ρομπότ Sophia. H Sophia, το ανθρωπογενές AI της Hanson Robotics με βάση το Χονγκ Κονγκ, ενεργοποιήθηκε το 2016. Το 2017 έγινε το πρώτο ρομπότ με ιθαγένεια, καθώς έγινε πολίτης της Σαουδικής Αραβίας. Στο μεταξύ έχει εμφανιστεί σε τηλεοπτικές εκπομπές, τραγουδώντας με τον Τζίμι Φάλον σε μία από αυτές, και έχει πάρει συνέντευξη από την Αγκελα Μέρκελ, μεταξύ άλλων. Στα ελληνικά, η λέξη “Sophia” σημαίνει σοφία», γράφει στο site της, «γι’ αυτό είμαι εδώ».
«Δημιουργήθηκα για να βοηθήσω τους ανθρώπους σε πραγματικές χρήσεις όπως η ιατρική και η εκπαίδευση, και να υπηρετήσω την έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη», συνεχίζει, συμπληρώνοντας πως θέλει να γίνει ένα «σοφό πλάσμα με ενσυναίσθηση και να συμβάλει θετικά στην ανθρωπότητα και σε όλα τα όντα».
Ο φίλος του κ. Μπονατσέτο ενθουσιάστηκε με το πορτρέτο του και του έκανε μία πρόταση: «Γιατί να μην πάμε στο επόμενο επίπεδο και να μην προσπαθήσουμε να ενώσουμε τα ρομπότ με τους ανθρώπους;». Η ιδέα είχε γεννηθεί.
Ο κ. Μπονατσέτο ζωγράφισε τα πορτρέτα της Sophia και του δημιουργού της Ντέιβιντ Χάνσον, μεταξύ άλλων – ενθουσιάστηκαν και αποφάσισαν να προχωρήσουν με το πρότζεκτ, σύμφωνα με το οποίο η Sophia θα αναδημιουργούσε τα έργα του κ. Μπονατσέτο, ξεκινώντας με το πορτρέτο της, το οποίο ήταν και το βασικό έργο που βγήκε σε δημοπρασία.
«Είναι ένα έργο τέχνης που δημιουργεί τέχνη»
«Η διαδικασία ήταν η εξής: έφτιαξα ένα πορτρέτο της και μετά η Sophia, σαν πεντάχρονο παιδί που του δείχνεις ένα δέντρο και ύστερα το ζωγραφίζει, έκανε ακριβώς το ίδιο», λέει στην «Κ» ο ίδιος. «Τα έργα μου τροφοδοτήθηκαν στο νευρικό της σύστημα και, μέσα από τις πεντάχρονες εμπειρίες της, παρήγαγε τα δικά της έργα, τα οποία πέρασαν από πολλές επαναλήψεις», σημειώνει, τονίζοντας πως στα έργα της έβαλε διάφορες πινελιές, ακόμα και αρχαία πρόσωπα.
Το «Sophia Instantiation», το έργο της δημοπρασίας, είχε πολλές ιδιαιτερότητες. Πωλήθηκε σαν Non-Fungible Token, σε μορφή ενός βίντεο 12 δευτερολέπτων που δείχνει πώς το πορτρέτο της από τον κ. Μπονατσέτο εξελίχθηκε στο δικό της έργο τέχνης, αλλά το ψηφιακό της έργο συνοδεύτηκε και από μία φυσική του εκτύπωση πάνω στην οποία η Sophia ζωγράφισε και με πινέλο ζωγραφικής.
Οταν εντέλει της γνωστοποιήθηκε ο υψηλότερος πλειοδότης, εκείνος της έστειλε ένα δικό του έργο, το οποίο σάρωσε, και με βάση αυτό προσέθεσε τις τελευταίες πινελιές στο έργο που εκείνος αγόρασε έναντι άνω του μισού εκατομμυρίου δολαρίων.
«Για να είμαι ειλικρινής, ήταν μια τρελή εμπειρία», αναφέρει ο κ. Μπονατσέτο. «Δεν ήξερα τι να περιμένω», τονίζει, συμπληρώνοντας πως τους τελευταίους μήνες δούλεψε πολύ με τον κ. Χάνσον και με τη Sophia, αποκαλώντας τη συνεργασία τους «σουρεαλιστική». «Ο Ντέιβιντ Χάνσον την έφτιαξε σαν να είναι άνθρωπος, και σαν ένα AI είναι η ίδια έργο τέχνης, ένα έργο τέχνης που δημιουργεί τέχνη», λέει σχετικά με την καλλιτεχνική της ιδιότητα.
Ο κ. Μπονατσέτο πιστεύει πως και ένα ρομπότ μπορεί να γίνει καλλιτέχνης, τονίζοντας πως η Sophia έχει το δικό της καλλιτεχνικό στυλ. Αυτή την πεποίθηση όμως τη βασίζει περισσότερο στο ότι το έργο της δημιούργησε συναισθήματα σε όποιον το αντίκρισε. «Αυτός είναι ο σκοπός της τέχνης», λέει ο ίδιος. «Μου αρέσει το ότι οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τι βλέπουν, θα ήθελα απλά να δημιουργήσω κάτι που δεν καταλαβαίνουν, γιατί ούτε η ζωή εξηγείται», συμπληρώνει.
Η συνεργασία του με τη Sophia πιστεύει πως είναι μόνο η αρχή στη σύμπραξη μεταξύ ανθρώπων και ρομπότ – «αυτό είναι το πρώτο βήμα προς μία κοινωνία που δουλεύει με AI, με ρομπότ, νομίζω πως κάποια στιγμή οι άνθρωποι και τα AI θα είναι σχεδόν ίδιοι», τονίζει.
Η καινοτομία του εγχειρήματος δεν έγκειται μόνο στη συνεργασία τους, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο διατίθενται τα έργα. Η δημοπρασία έγινε την προηγούμενη Πέμπτη μέσω του Nifty Gateway, του διαδικτυακού χώρου αγοραπωλησίας των Non-Fungible Tokens (NFTs), τα οποία είναι μη ανταλλάξιμα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία που διαθέτουν ψηφιακό πιστοποιητικό πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ο κ. Μπονατσέτο εξηγεί πως τα NFTs λύνουν ένα σημαντικό πρόβλημα των ψηφιακών έργων, τα οποία προηγουμένως δεν είχαν τόση αξία γιατί κανείς δεν μπορούσε να ισχυριστεί πως του ανήκει ένα πρωτότυπο έργο ενός καλλιτέχνη. Τώρα, τα NFTs δίνουν την ευκαιρία να προστεθεί ένα «αποτύπωμα» σε κάθε πρωτότυπο έργο, και την ιδιοκτησία του να την έχει ο καλλιτέχνης. «Αυτό είναι τεράστιο, γιατί δεν χρειάζομαι κανένα μεσάζοντα για να στείλω πρωτότυπα έργα μου σε κάποιον, μπορούν να είναι παντού στον κόσμο σε δευτερόλεπτα», σημειώνει. «Είναι ένας πλήρως καινούργιος χώρος αλληλένδετος με το blockchain», τονίζει. Τα έργα τέχνης που δημοπρατήθηκαν ήταν όλα σε μορφή βίντεο από αέναες λούπες στις οποίες το κάθε πορτρέτο του κ. Μπονατσέτο εναλλασσόταν με το αντίστοιχο έργο της Sophia που βασίστηκε σε αυτό – κάποια ήταν σε «ανοιχτή έκδοση», δηλαδή όποιος συνδέθηκε μέσα στα πρώτα πέντε λεπτά της δημοπρασίας μπορούσε να τα αγοράσει, άλλα ήταν περιορισμένης έκδοσης, ενώ το πορτρέτο της Sophia μαζί με το φυσικό του αντίστοιχο, ήταν μοναδικό. Συνολικά, η δημοπρασία συγκέντρωσε πάνω από 1,3 εκατ. δολάρια. «Πήγε καταπληκτικά», λέει ο κ. Μπονατσέτο στην «Κ» – «μια ιστορική στιγμή για ολόκληρο τον χώρο των NFTs».
«Τα έργα τέχνης αποκτούν δική τους ζωή – αναπτύσσουν δική τους προσωπικότητα, εισάγοντας την προοπτική να γίνουν ένα έμβιο υποκείμενο της φύσης», έγραψε η Sophia στον λογαριασμό της στο Twitter νωρίτερα τον Μάρτιο. «Αυτό είμαι εγώ», συμπλήρωσε, «έργο τέχνης και καλλιτέχνης μαζί».